AN’ANAVIY DEHQONCHILIK MADANIYATINING GEOEKOLOGIK JIHATLARI: OLTIARIQ MISOLIDA

Abstract

Kirish. O‘zbekiston iqtisodiyotining barqaror rivojlanishi ko‘p jihatdan suv resurslaridan oqilona foydalanishga bog‘liq. Qishloq xo‘jaligi mamlakatdagi suv iste’molchilarining eng yirigi bo‘lib, ayniqsa sug‘orma dehqonchilik suvga talabchan tarmoq hisoblanadi. Ayni paytda Markaziy Osiyoda suv tanqisligi tobora dolzarb muammoga aylanib bormoqda. Mutaxassislar prognozlariga ko‘ra, yaqin 10–20 yil ichida mintaqada suv tanqisligi keskinlashib, daryolarning yillik oqimi 20% gacha kamayishi mumkin. Bu esa suv resurslarini boshqarishni murakkablashtiradi. So‘nggi yillarda Aral dengizining qurib borishi ham suvdan noto‘g‘ri foydalanish oqibatlarini yaqqol ko‘rsatdi[1][2]. Shu sababli mamlakatimizda suvdan yashil rivojlanish tamoyillari asosida foydalanish masalasi ustuvor vazifalardan biridir.

Hozirgi paytda O‘zbekistonda 69 ta shahar, 335 ta shaharcha va 2902 ta qishloq aholi punktining ichimlik suvi ta’minoti asosan yer osti suvlari hisobiga qondirilmoqda[3]. Biroq qishloq xo‘jaligi ekin maydonlarini sug‘orishda asosan daryo va kanallardan olingan yer usti suvlari ishlatiladi. Mamlakat hududining qariyb 90% qismida sug‘orish uchun daryo va kanallarga tayaniladi, yer osti suvlari va boshqa manbalar ulushi esa nisbatan kamdir. O‘zbekiston Markaziy Osiyoda suvdan eng ko‘p foydalanadigan davlat bo‘lib, aholining zichligi hamda sug‘orma dehqonchilik ulushi yuqoriligi bilan ajralib turadi. Suv resurslarining sifat va miqdor ko‘rsatkichlari agrar sektor rivojiga bevosita ta’sir etadi. Shu bois suvdan oqilona va samarali foydalanish qishloq xo‘jaligida hosildorlikni oshirish va yerlarning meliorativ holatini saqlash uchun muhim ahamiyatga ega.

Mazkur maqolada qishloq xo‘jaligida turli suv manbalaridan – yer usti (daryo, kanal, ko‘l va suv omborlari) hamda yer osti (quduq, buloq va artezian) suvlardan foydalanishning o‘ziga xos jihatlari ilmiy jihatdan tahlil qilinadi. Tadqiqot obyekti sifatida Farg‘ona vodiysidagi Oltiariq tumani misolida suv manbalaridan foydalanish holati va tajribasi ko‘rib chiqiladi. Oltiariq tumani misoli orqali, suv resurslaridan foydalanishning mahalliy xususiyatlari, muammolar va imkoniyatlar yoritiladi. Maqolada mavjud adabiyotlar tahlili, statistik ma’lumotlar va dala tadqiqotlari natijalari keltirilib, tahlillar rasmlar va jadvallar yordamida boyitilgan.