JIGAR REGENERATSIYASI: ILDIZ HUJAYRALARI VA BIOTEXNOLOGIYANING ROLI
Keywords:
Kalit so’zlar: Jigar regeneratsiyasi, Stam hujayralar (stem cells),Biotexnologiya, Hujayra terapiyasi, Regenerativ tibbiyotAbstract
Bugungi kunda jigar kasalliklarining global miqyosda keng tarqalganligi va o‘lim darajasining yuqoriligi uni tibbiyotdagi eng muhim muammolardan biriga aylantirgan. Gepatitlar, sirroz va jigar yetishmovchiligi kabi kasalliklar nafaqat bemorning hayot sifatini keskin pasaytiradi, balki yuqori darajadagi tibbiy xarajatlarni talab qiladi. Klassik transplantatsiya usuli donor tanqisligi, immunologik xavflar va iqtisodiy murakkabliklar bilan cheklangan.
Jigarning o'ziga xos xususiyatlaridan biri shikastlanishga qaramasdan doimiy hajmni saqlab turish qobiliyatidir. Jigar hajmini saqlashda ishtirok etadigan aniq molekulyar signallar to'liq ma'lum bo'lmasa-da, jigar regeneratsiyani haddan tashqari o'sish bilan nozik muvozanatlashi aniq. Sutemizuvchilar, masalan, umumiy jigar massasining 75% jarrohlik yo'li bilan olib tashlanishi mumkin. Jigar rezektsiyasidan keyin 1 hafta ichida jigar hujayralarining umumiy soni tiklanadi. Bundan tashqari, jigarning haddan tashqari o'sishi turli xil signallar, jumladan gepatotsitlar o'sish omili yoki peroksisoma proliferatorlari tomonidan qo'zg'atilishi mumkin; proliferativ signal olib tashlanganda jigar tezda normal hajmiga qaytadi. Jigar ildiz hujayralarining jigar regeneratsiyasiga vositachilik qilish darajasi qizg'in munozaralarga sabab bo'ldi. Ushbu bahs-munozaralarning asosiy sabablaridan biri jigar ildiz hujayralari uchun bir nechta ta'riflardan foydalanishdir. Jigar ildiz hujayralarining ta'riflari quyidagilarni o'z ichiga oladi: (1) normal to'qimalar almashinuvi uchun mas'ul bo'lgan hujayralar, (2) qisman gepektomiyadan keyin regeneratsiyaga olib keladigan hujayralar, (3) progenitörga bog'liq regeneratsiya uchun javob beradigan hujayralar, (4) gepatotsitlar va o't yo'llarining epitelial fenotiplarini in vitro ishlab chiqaradigan hujayralar va (5) transplantatsiya qilinadigan tirik hujayralar. Ushbu sharhda jigar ildiz hujayralari har bir ta'rif kontekstida ko'rib chiqiladi.
References
1. 1.Desmet, V.J.
2. Organizational principles
3. Arias, I.M.
4. The liver—biology and pathobiology
5. Raven, New York, NY, 1994; 3-14
6. Google Scholar
7. 2.Wisse, E.
8. An electron microscopic study of the fenestrated endothelial lining of rat liver sinusoids
9. J Ultrastruct Res. 1970; 31:125-150
10. Crossref
11. Scopus (522)
12. PubMed
13. Google Scholar
14. 3.Sainero-Alcolado, L., Liaño-Pons, J., Ruiz-Pérez, M. V. & Arsenian-Henriksson, M. Targeting mitochondrial metabolism for precision medicine in cancer. Cell Death Differ. 29, 1304–1317 (2022).
15. 4.Auger, J. P. et al. Metabolic rewiring promotes anti-inflammatory effects of glucocorticoids. Nature 629, 184–192 (2024).
16. 5. Petrowsky, H. et al. Effects of pentoxifylline on liver regeneration: a double-blinded, randomized, controlled trial in 101 patients undergoing major liver resection. Ann. Surg. 252, 813–822 (2010).
17. Pan, C. et al. Hepatocyte CHRNA4 mediates the MASH-promotive effects of immune cell-produced acetylcholine and smoking exposure in mice and humans. Cell Metab. 35, 2231–2249.e2237 (2023).
