QADIMGI RIM SIVILIZATSIYASI: TARIXIY TARAQQIYOT, MADANIYAT, IJTIMOIY HAYOT, DAVLAT TIZIMI VA DINNING O‘ZARO ALOQADORLIGI
Keywords:
Sivilizatsiya, Huquqiy tizim, Me’morchilik, Harbiy qudrat, Qirollik, Respublika, Imperiya, San’at, Adabiyot, Falsafa, Teatr, Yunon madaniyati, Jamiyat, Tabaqalanish, Patritsiylar, Plebeylar, Ijtimoiy munosabatlar, Davlat boshqaruvi, Senat, Konsullar, Imperatorlik instituti, Diniy marosimlar, Ko‘pxudolik, Xristianlik.Abstract
Qadimgi Rim sivilizatsiyasi o‘zining huquqiy tizimi, me’morchilik yutuqlari va
harbiy qudrati bilan dunyo tarixida muhim o‘rin tutgan. Uning taraqqiyoti qirollik,
respublika va imperiya bosqichlarini o‘z ichiga olgan bo‘lib, har bir davrda katta
o‘zgarishlar sodir bo‘lgan. Rim madaniyati san’at, adabiyot, falsafa va teatrning
rivojlanishi bilan ajralib turib, yunon madaniyatining kuchli ta’sirini o‘zida aks
ettirgan. Jamiyat qat’iy tabaqalanishga asoslangan bo‘lib, patritsiylar va plebeylar
o‘rtasidagi farqlar ijtimoiy munosabatlarda muhim rol o‘ynagan. Davlat boshqaruvi
murakkab tuzilmaga ega bo‘lib, unda senat, konsullar va imperatorlik institutlari asosiy
boshqaruv organlari sifatida faoliyat yuritgan. Rim dini ko‘plab xudolar va diniy
marosimlarga asoslangan bo‘lib, keyinchalik xristianlik asosiy e’tiqodga aylangan.
References
Konsullik kollegialligining afzalliklariga qaramay, harbiy favqulodda
vaziyatlarda ba'zan qo'mondonlik birligi zarur edi. Rimning bu muammoni hal qilish
usuli konsullar o'rniga diktatorni tayinlash edi. Qadimgi an'anaga ko'ra, diktator
lavozimi miloddan avvalgi 501 yilda tashkil etilgan va u davriy ravishda Ikkinchi Puni
urushigacha ishlatilgan. Diktator oliy harbiy qo'mondonlikni olti oydan ko'p bo'lmagan
muddatga egallab turgan. U, shuningdek, qo'shinning ustasi (magister populi) deb
atalgan va unga bo'ysunuvchi otliq qo'mondon, ot ustasi (magister equitum) etib
tayinlangan. Ofis to'liq konstitutsiyaviy edi va Sulla va Sezarning kechki respublika
diktaturalari bilan chalkashmaslik kerak, bu shunchaki harbiy zo'ravonlik yo'li bilan
olingan avtokratik hokimiyatni qonuniylashtirish edi.
