NEFT MAHSULOTLARIDAN YUQORI QIYMATLI KIMYOVIY XOM ASHYO OLISH ZAMONAVIY USULLARI
Keywords:
neft qayta ishlash, olefinlar, BTX aromatiklar, katalitik kreking, bug' parchalanishi, metanoldan olefinlar, petrokimyo, propilen, etilenAbstract
Neft va gaz zahiralari cheklanganligi sababli, mavjud neft
konlaridan maksimal foyda olish va yuqori qiymatli kimyoviy xom-ashyo ishlab
chiqarish dolzarb muammoga aylangan. Ushbu maqolada neft mahsulotlaridan etilen,
propilen, BTX aromatiklar (benzol, toluol va ksilol) kabi asosiy petrokimyoviy xom
ashyolarni olishning zamonaviy usullari tahlil qilinadi. Bug' parchalanishi (steam
cracking), katalitik kreking (FCC), gidrokrekking va metanoldan olefinlar olish (MTO)
jarayonlarining asosiy tamoyillari, afzalliklari va cheklovlari ko'rib chiqiladi.
Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, yuqori og'irlikdagi FCC usullari propilen ishlab
chiqarishni 10-15% dan 40% gacha oshirish imkonini beradi. MTO texnologiyasi
metanoldan 80% gacha etilen va propilen olish samaradorligini ta'minlaydi. Maqolada,
shuningdek, O'zbekiston kabi rivojlanayotgan mamlakatlar uchun eng maqbul
texnologiyalar tavsiya etiladi.
References
• Gholami, Z., Gholami, F., Tišler, Z., & Vakili, M. (2021). A Review on
Production of Light Olefins via Fluid Catalytic Cracking. Energies, 14(4), 1089.
https://doi.org/10.3390/en14041089
• Gholami, Z., Gholami, F., Tišler, Z., Tomas, M., & Vakili, M. (2021). A
Review on the Production of Light Olefins Using Steam Cracking of Hydrocarbons.
Energies, 14(23), 8190. https://doi.org/10.3390/en14238190
• McKinsey & Company. (2022). From crude oil to chemicals: How refineries
can adapt to shifting demand. McKinsey Chemicals Practice. Retrieved from
https://www.mckinsey.com/industries/chemicals
• IEA. (2018). The Future of Petrochemicals: Towards more sustainable
plastics and fertilisers. International Energy Agency. Paris, France.
• Vogt, E. T. C., & Weckhuysen, B. M. (2015). Maximizing propylene
production via FCC technology. Applied Petrochemical Research, 5(2), 155-171.
https://doi.org/10.1007/s13203-015-0104-3
• Zhang, Y., Liu, X., Wang, H., & Chen, J. (2025). The effect of accessibility
to acid sites in Y zeolites on ring opening reaction in light cycle oil hydrocracking.
Chemical Synthesis, 5(1), 133. https://doi.org/10.1016/j.chemsyn.2024.133
• Laredo, G. C., Castillo, J. J., & Marroquin-Sanchez, G. (2019). Effect of the
catalytic system and operating conditions on BTX formation using tetralin as a model
molecule.
Applied
Petrochemical
https://doi.org/10.1007/s13203-019-00237-4
Research,
9(4),
237-252.
• Liu, Z., Sun, C., Wang, G., Wang, Q., & Cai, G. (2015). Methanol to Olefins
(MTO): From Fundamentals to Commercialization. ACS Catalysis, 5(4), 2305-2325.