ATMOSFERA IFLOSLANISHI VA UNING INSON SALOMATLIGIGA TA’SIRI: GLOBAL PATOFIZIOLOGIK TAHLIL VA IJTIMOIY IQTISODIY XAVFNI KVANTIFIKATSIYALASH
Keywords:
Atmosfera ifloslanishi, PM2.5, oksidlovchi stress, sistemali yallig‘lanish, GBD, bevaqt o‘lim, ekologik epidemiologiya, sog‘liqni saqlash yuklamasi.Abstract
Ushbu kengaytirilgan ilmiy-tahliliy tadqiqot global sog‘liqni saqlash muammosi
bo‘lgan atmosfera ifloslanishining biologik va iqtisodiy yukini ko‘rib chiqadi.
Maqolada asosiy ifloslantiruvchi moddalarning (PM2.5, $NO_2$, Ozon) oksidlovchi
stress va sistemali yallig‘lanish orqali inson organizmiga, xususan, nafas olish, yurak
qon tomir va asab tizimlariga ko‘rsatadigan patogen ta’siri chuqur tahlil qilinadi.
Jahon Sog‘liqni Saqlash Tashkiloti (JSST) va Global Burden of Disease (GBD)
hisobotlariga asoslanib, ifloslanishning bevaqt o‘lim darajasiga ta’siri statistik jihatdan
kvantifikatsiyalanadi hamda xavfni kamaytirish bo‘yicha samarali siyosiy-texnologik
choralar taklif etiladi.
References
1.
Chaqiriqlar va Global Hisobotlar:o
World Health Organization (WHO). (2024). Ambient (outdoor) air pollution:
Health impacts. Retrieved from https://www.who.int/data/gho/data/themes/air
pollution
o
Global Burden of Disease Study (GBD). (2020). Air pollution and its role in
global mortality and morbidity trends, 1990-2019. The Lancet. [Doi or URL]
o
United Nations Environment Programme (UNEP). (2023). Action on Air
Quality: A global policy summary. Nairobi, Kenya: UNEP Publications.
2.
o
Patofiziologik va Biologik Tahlillar:
Brook, R. D., et al. (2010). Air Pollution and Cardiovascular Disease: A
Statement for Healthcare Professionals From the Expert Panel on Population and
Prevention Science of the American Heart Association. Circulation, 121(21), 2331
2378.
▪
(Izoh: PM zarrachalarining yurak-qon tomir tizimiga ta'siri
mexanizmlariga oid manba).
o
Pope, C. A., III, et al. (2019). Cardiovascular effects of fine particulate air
pollution (PM2.5). Current Opinion in Cardiology, 34(3), 240–247.
o
▪
Calderón-Garcidueñas, L., et al. (2016). Air pollution and neuroinflammation
in children: A review. Developmental Neurobiology, 76(3), 282–298.
(Izoh: Asab tizimiga va neyroyallig‘lanishga ta'siriga oid manba).
3.
o
Siyosat va Iqtisodiy Baholash:
OECD. (2020). The Economic Consequences of Outdoor Air Pollution. OECD
Publishing. [Doi or URL]
▪
o
(Izoh: Iqtisodiy yuk va YaIMga ta'sirini kvantifikatsiyalashga oid
manba).
World Bank. (2021). Cleaning the Air: Air Quality Management and Policy
Interventions. Washington, D.C.: World Bank Group.
▪
4.
(Izoh: Texnologik va siyosiy choralar samaradorligiga oid manba).
Milliy va Mintaqaviy Adabiyotlar (O'zbekiston misolida qo'shish uchun):