TUPROQNING IJTIMOIY HAYOTDAGI O‘RNI, SOG‘LIQ VA EKOLOGIYA UCHUN AHAMIYATI

Authors

  • Boboyeva Iroda Oʻtkir qizi Author

Keywords:

Kalit so‘zlar: tuproq salomatligi, agroekologiya, og‘ir metallar, pestitsidlar, mikrobiologiya, tuproq unumdorligi, sanitariya, atrof-muhit himoyasi, jamoat sog‘ligini ta’minlash.

Abstract

Annotatsiya:  Mazkur  tadqiqot  ishida  tuproqning  inson  salomatligi,  ekologik 
barqarorlik va iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rni hamda gigiyenik tahlil asosida uning sifat 
ko‘rsatkichlari o‘rganildi. Tadqiqotning maqsadi — tuproqning tarkibi va ifloslanish 
darajasini baholash, uning ekologik va sanitariya holatini aniqlash hamda O‘zbekiston 
sharoitida  tuproq  degradatsiyasini  kamaytirish  uchun  ilmiy  asoslangan  tavsiyalar 
ishlab  chiqishdan  iborat.  Ish  davomida  xalqaro  darajadagi  manbalar,  O‘zbekiston 
Respublikasi normativ hujjatlari va Samarqand viloyati Sanepidqo‘m Narpay tuman 
bo‘limining 2024–2025-yillardagi tahlil hisobotlari asosida daliliy ma’lumotlar tahlil 
qilindi.  Tadqiqot  natijalariga  ko‘ra,  tuproq  monitoringi  tizimini  takomillashtirish, 
gigiyenik  nazoratni  muntazam  olib  borish,  sho‘rlanish  va  nitrat  kontsentratsiyasini 
kamaytirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish zarurligi ta’kidlanadi. 
Ushbu  tadqiqot  natijalari  atrof-muhit  gigiyenasi,  qishloq  xo‘jaligi  barqarorligi  va 
jamoat  salomatligi  siyosatini  takomillashtirish  uchun  ilmiy-amaliy  ahamiyatga  ega. 
Tadqiqotda tuproq tarkibi, ifloslanish manbalari, mikrobiologik holat, tuproq eroziyasi 
va unumdorligini uning kelajakdagi barqaror rivojlanishga qo‘shgan hissasi o‘rtasidagi 
bog‘liqlik    Narpay  tumani  misolida  o‘rganildi.  Maqolada  tuproq  xavfsizligini 
ta’minlash  bo‘yicha  profilaktika  choralarini  kuchaytirish,  qishloq  xo‘jaligi 
amaliyotlarini  ekologik  toza  holatga    o‘tkazish,  aholining  atrof-muhit  madaniyatini 
oshirish hamda xalqaro tajriba asosida samarali chora-tadbirlar taklif etilgan. Tadqiqot 
natijalari tuproqning sog‘liq va ekologiya uchun xavfsiz bo‘lgan holda boshqarilishi 
yo‘llarini ko‘rsatadi.  

References

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Ananda, J. va Herath, G. (2003). Soil erosion in developing countries: a socio-

economic appraisal. Journal of Environmental Management, 68(4), 343-353.

2. Gashu, D., Nalivata, P.C., Amede, T., et al. (2020). Micronutrient deficiencies

in African soils and the human nutritional nexus: opportunities with staple

crops. Agronomy, 10(11), 1796.

3. Gu, B., Ju, X., Chang, J., et al. (2021). Soil-food-environment-health nexus for

sustainable development. Research, 2021, 9804807.

4. Kopittke, P.M., Minasny, B., Pendall, E., et al. (2024). Healthy soil for healthy

humans and a healthy planet. Critical Reviews in Environmental Science and

Technology, 54(1), 1-28.

5. Malan, M., Naude, A., Swanepoel, P.A. (2024). Socioeconomic impacts of land

restoration in agriculture. Q Open, 4(2), qoae022.

6. Mattoo, R. va Mallikarjuna, S. (2023). Soil microbiome influences human health

in the context of climate change. Future Microbiology, 18(11), 845-859.

7. Morton, C.M., Pullabhotla, H., Bevis, L., et al. (2023). Soil micronutrients linked

to human health in India. Scientific Reports, 13(1), 13591.

8. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (2024). Exploring

Linkages Between Soil Health and Human Health. Washington, DC: The

National Academies Press.

9. Nurbekov, A., Ziyadaullaev, Z., Turok, J., et al. (2022). Conservation agriculture

in Uzbekistan: status and perspectives. Agricultural Sciences, 13(4), 467-485.

10. Salvati, L., Ferrara, C., Mavrakis, A., et al. (2021). Soil degradation and

socioeconomic systems' complexity: uncovering the latent nexus. Land, 10(1),

30.

11. Smith, P., Soussana, J.F., Angers, D., et al. (2021). The role of soils in delivering

Nature's Contributions to People. Philosophical Transactions of the Royal

Society B, 376(1834), 20200176.

12. Soussana, J.F., Lutfalla, S., Ehrhardt, F., et al. (2019). Matching policy and

science: Rationale for the '4 per 1000 - soils for food security and climate'

initiative. Soil and Tillage Research, 188, 3-15.

13. О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 18-iyundagi

“Qishloq xо‘jaligida tuproqning agrokimyoviy tahlil tizimini takomillashtirish,

ekin yerlarida tuproqning unumdorligini oshirish chora tadbirlari tо‘g‘risida”gi

510-sonli Qarori

14. M. A. Azizov, S. A. Azizov, S. S. Solixo‘jayev, Sh. Q. Qambarovalar (2003)

“Gigiyena” 54-bet

15. A. Ramazonov, S. Buriyevlar “Tuproqshunoslik va dehqonchilik” kitobi orqali

(2018) 117-bet

16. “Tuproqshunoslikning dolzarb muammolari” moduli bо‘yicha О‘QUV–

USLUBIY MAJMUA T 2023 52-bet

17. Sanepidqo`m Narpay tuman bo`limining 2024 yillik hisoboti 5,6, betlar

18. Sanepidqo`m Narpay tuman bo`limining 2025 yil oylik hisoboti sentabr oyi

uchun 3,5,6,8 betlar

Published

2025-10-27

How to Cite

Boboyeva Iroda Oʻtkir qizi. (2025). TUPROQNING IJTIMOIY HAYOTDAGI O‘RNI, SOG‘LIQ VA EKOLOGIYA UCHUN AHAMIYATI . TADQIQOTLAR, 73(2), 19-32. https://journalss.org/index.php/tad/article/view/3791