TUPROQNING IJTIMOIY HAYOTDAGI O‘RNI, SOG‘LIQ VA EKOLOGIYA UCHUN AHAMIYATI
Keywords:
Kalit so‘zlar: tuproq salomatligi, agroekologiya, og‘ir metallar, pestitsidlar, mikrobiologiya, tuproq unumdorligi, sanitariya, atrof-muhit himoyasi, jamoat sog‘ligini ta’minlash.Abstract
Annotatsiya: Mazkur tadqiqot ishida tuproqning inson salomatligi, ekologik
barqarorlik va iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rni hamda gigiyenik tahlil asosida uning sifat
ko‘rsatkichlari o‘rganildi. Tadqiqotning maqsadi — tuproqning tarkibi va ifloslanish
darajasini baholash, uning ekologik va sanitariya holatini aniqlash hamda O‘zbekiston
sharoitida tuproq degradatsiyasini kamaytirish uchun ilmiy asoslangan tavsiyalar
ishlab chiqishdan iborat. Ish davomida xalqaro darajadagi manbalar, O‘zbekiston
Respublikasi normativ hujjatlari va Samarqand viloyati Sanepidqo‘m Narpay tuman
bo‘limining 2024–2025-yillardagi tahlil hisobotlari asosida daliliy ma’lumotlar tahlil
qilindi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, tuproq monitoringi tizimini takomillashtirish,
gigiyenik nazoratni muntazam olib borish, sho‘rlanish va nitrat kontsentratsiyasini
kamaytirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish zarurligi ta’kidlanadi.
Ushbu tadqiqot natijalari atrof-muhit gigiyenasi, qishloq xo‘jaligi barqarorligi va
jamoat salomatligi siyosatini takomillashtirish uchun ilmiy-amaliy ahamiyatga ega.
Tadqiqotda tuproq tarkibi, ifloslanish manbalari, mikrobiologik holat, tuproq eroziyasi
va unumdorligini uning kelajakdagi barqaror rivojlanishga qo‘shgan hissasi o‘rtasidagi
bog‘liqlik Narpay tumani misolida o‘rganildi. Maqolada tuproq xavfsizligini
ta’minlash bo‘yicha profilaktika choralarini kuchaytirish, qishloq xo‘jaligi
amaliyotlarini ekologik toza holatga o‘tkazish, aholining atrof-muhit madaniyatini
oshirish hamda xalqaro tajriba asosida samarali chora-tadbirlar taklif etilgan. Tadqiqot
natijalari tuproqning sog‘liq va ekologiya uchun xavfsiz bo‘lgan holda boshqarilishi
yo‘llarini ko‘rsatadi.
References
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Ananda, J. va Herath, G. (2003). Soil erosion in developing countries: a socio-
economic appraisal. Journal of Environmental Management, 68(4), 343-353.
2. Gashu, D., Nalivata, P.C., Amede, T., et al. (2020). Micronutrient deficiencies
in African soils and the human nutritional nexus: opportunities with staple
crops. Agronomy, 10(11), 1796.
3. Gu, B., Ju, X., Chang, J., et al. (2021). Soil-food-environment-health nexus for
sustainable development. Research, 2021, 9804807.
4. Kopittke, P.M., Minasny, B., Pendall, E., et al. (2024). Healthy soil for healthy
humans and a healthy planet. Critical Reviews in Environmental Science and
Technology, 54(1), 1-28.
5. Malan, M., Naude, A., Swanepoel, P.A. (2024). Socioeconomic impacts of land
restoration in agriculture. Q Open, 4(2), qoae022.
6. Mattoo, R. va Mallikarjuna, S. (2023). Soil microbiome influences human health
in the context of climate change. Future Microbiology, 18(11), 845-859.
7. Morton, C.M., Pullabhotla, H., Bevis, L., et al. (2023). Soil micronutrients linked
to human health in India. Scientific Reports, 13(1), 13591.
8. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine (2024). Exploring
Linkages Between Soil Health and Human Health. Washington, DC: The
National Academies Press.
9. Nurbekov, A., Ziyadaullaev, Z., Turok, J., et al. (2022). Conservation agriculture
in Uzbekistan: status and perspectives. Agricultural Sciences, 13(4), 467-485.
10. Salvati, L., Ferrara, C., Mavrakis, A., et al. (2021). Soil degradation and
socioeconomic systems' complexity: uncovering the latent nexus. Land, 10(1),
30.
11. Smith, P., Soussana, J.F., Angers, D., et al. (2021). The role of soils in delivering
Nature's Contributions to People. Philosophical Transactions of the Royal
Society B, 376(1834), 20200176.
12. Soussana, J.F., Lutfalla, S., Ehrhardt, F., et al. (2019). Matching policy and
science: Rationale for the '4 per 1000 - soils for food security and climate'
initiative. Soil and Tillage Research, 188, 3-15.
13. О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 18-iyundagi
“Qishloq xо‘jaligida tuproqning agrokimyoviy tahlil tizimini takomillashtirish,
ekin yerlarida tuproqning unumdorligini oshirish chora tadbirlari tо‘g‘risida”gi
510-sonli Qarori
14. M. A. Azizov, S. A. Azizov, S. S. Solixo‘jayev, Sh. Q. Qambarovalar (2003)
“Gigiyena” 54-bet
15. A. Ramazonov, S. Buriyevlar “Tuproqshunoslik va dehqonchilik” kitobi orqali
(2018) 117-bet
16. “Tuproqshunoslikning dolzarb muammolari” moduli bо‘yicha О‘QUV–
USLUBIY MAJMUA T 2023 52-bet
17. Sanepidqo`m Narpay tuman bo`limining 2024 yillik hisoboti 5,6, betlar
18. Sanepidqo`m Narpay tuman bo`limining 2025 yil oylik hisoboti sentabr oyi
uchun 3,5,6,8 betlar