“BO‘TAKO‘Z” DOSTONIDA “QIRQ YIGIT” OBRAZI TAHLILI (USMON MAMATQUL VARIANTI ASOSIDA)
Keywords:
Kalit so‘zlar: Go‘ro‘g‘li, qirq yigit, ko‘makchi obraz, mardlik, sadoqat.Abstract
Annotatsiya. Go‘ro‘g‘li turkum dostonlari turkiy va jahon xalqlari
folklorshunosligi uchun ilmiy tadqiqot sifatida eng ko‘p tahlilga tortilgan turkumlardan
biri bo‘lib, ushbu dostonlar tahlili orqali xalqning epik dunyoqarashi, qadriyatlar va
tabiat qonunlarining dostonlarda aks etishi haqida ma’lumotga ega bo‘lish mumkin. V.
Jirmunskiy va X. Zarifov ta’kidlaganidek, “… epos mafkurasi an’anaviy obrazlar va
motivlarda namoyon bo‘ladi. Bizning vazifamiz esa ana shu obraz va motivlarni xalq
dunyoqarashining aniq badiiy ifodasi sifatida qabul etishdir” 1 . Shu nuqtai nazardan
turkumda aks etgan rang-barang obrazlar va syujet tizimini tadqiq qilish tarixiy davr,
e’tiqodiy qatlam va mafkuraviy asoslarni topishga dostonlarning tag zamirida yotgan
ma’no-mazmunni bayon qilishga ko‘maklashadi. Tahlilga tortilgan Usmon Mamatqul
repertuaridagi “Bo‘tako‘z” dostoni “Go‘ro‘g‘li” turkum dostonlaridan biri bo‘lib,
ushbu doston ham Avazxon, Hasanxon, qirq yigit va Bo‘tako‘zning boshdan kechirgan
sarguzashtlari, qahramonliklari orqali “Go‘ro‘g‘li” turkumi voqealarini boyitadi.
Dostonda aks etgan “qirq yigit” obrazi tahlili orqali yetakchi qahramonga yordam
beruvchi ko‘makchi obraz, “Go‘ro‘g‘li” turkumi silsilasidagi bir qatlam vazifasi
aniqlanadi.
References
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. O‘zbek xalq ijodi(Ko‘p tomlik): Bo‘tako‘z. Aytuvchi: Usmon Mamatqul
o‘g‘li. – Toshkent: G‘afur G‘ulom, 1986. – 63 bet.
2. Муродов М. Эпос Гороглы сокровищница души и чаяний народа. –
Ташкент: Фан, 1990. – 252 с.
3. Турдимов Ш. “Гўрўғли” достонларининг генезиси ва тадрижий
босқичлари. – Тошкент: Фан, 2011. – 240 б.
4. Эшонқулов Ж. Фолклор: образ ва талқин. – Қарши: Насаф, 1999. – 168 б.
