O‘ZBEKISTON TIJORAT BANKLARIDA AKTIV-PASSIVLARNI BOSHQARISH MEXANIZMI. (“IPOTEKA BANK” ATIB MISOLIDA)
Abstract
O‘zbekiston tijorat banklari milliy iqtisodiyotda muhim rol o‘ynaydi. 2025-yil
holatiga ko‘ra mamlakatda 33 ta tijorat banki faoliyat yuritmoqda, ularning umumiy
aktivlari 652 trillion so‘mga yetgan. Ulardan 19 tasi davlat ulushiga ega, 14 tasi xususiy
va xorijiy investitsiyalar asosida ishlaydi. Mamlakatdagi kredit portfeli hajmi 2024-
yilda 370 trillion so‘mni tashkil etdi. Ushbu sharoitda aktiv-passivlarni boshqarish
banklarning barqarorligini ta’minlashda hal qiluvchi omilga aylangan. Tijorat banklari
O‘zbekiston moliyaviy tizimining asosiy bo‘g‘ini bo‘lib, 2024-yil oxiriga kelib
ularning umumiy kapitali 78 trillion so‘mga yetdi. Ular mamlakatdagi barcha
depozitlarning 91.3 foizini, korporativ kreditlarning esa 89.6 foizini boshqaradi.
O‘zbekiston bank tizimi 2023-yilda YAIMning 22.7 foizini moliyalashtirdi. Tijorat
banklarining asosiy funksiyalari quyidagilardan iborat: jismoniy va yuridik
shaxslardan depozitlarni jalb qilish (268 trillion so‘m), kreditlar ajratish (370 trillion
so‘m), plastik kartochkalar orqali to‘lovlar xizmatlari (2024-yilda 1,6 milliard
tranzaksiya), valyuta operatsiyalari (82 trillion so‘m hajmda). Moliyaviy vositachilik
orqali banklar ishlab chiqaruvchilarning kapitalga bo‘lgan ehtiyojini qoplab, iqtisodiy
o‘sishni ta’minlaydi. Bank samaradorligining asosiy ko‘rsatkichlari — ROA (1.7%),
ROE (14.5%), joriy likvidlik koeffitsienti (1.15 birlik) va kredit portfeli sifati (NPL —
4.2%) hisoblanadi. Banklar real sektor bilan 31 ta davlat dasturi doirasida bevosita
hamkorlik qiladi.
References
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. (2024). Bank tizimining asosiy
moliyaviy ko‘rsatkichlari. https://www.cbu.uz
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori PQ–4699. (2020). Bank tizimini
isloh qilish va tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini oshirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida.
3. Ipoteka-bank ATIB yillik hisobotlari (2022, 2023, 2024). Moliyaviy ko‘rsatkichlar
va faoliyat tahlili. https://www.ipotekabank.uz
4. Basel Committee on Banking Supervision. (2013). Basel III: The Liquidity
Coverage Ratio and liquidity risk monitoring tools. Bank for International
Settlements.
5. Mishkin, F. S. & Eakins, S. G. (2018). Financial Markets and Institutions (9th ed.).
Pearson Education.
6. Rose, P. S., & Hudgins, S. C. (2013). Bank Management & Financial Services (9th
ed.). McGraw-Hill Education.
7. Saunders, A., & Cornett, M. M. (2020). Financial Institutions Management: A Risk
Management Approach (9th ed.). McGraw-Hill Education.
8. Qodirov, S. M. (2022). Tijorat banklarida risklarni boshqarish tizimi: nazariya va
amaliyot. TDIU ilmiy jurnali, 4(78), 112–120.
9. Karimov, A. A. (2021). Tijorat banklarining aktiv va passivlarini boshqarish
mexanizmlarini takomillashtirish yo‘nalishlari. “Bank ishi” ilmiy-amaliy jurnal,
№3, 56–65.
10. Deloitte. (2023). Banking industry outlook – Central Asia.
