PAROLLARNI HIMOYALASHDAGI KOMBINATORIKA ROLI

Abstract

KIRISH 
Bugungi  raqamli  davrda  axborot  xavfsizligi  eng  muhim  masalalardan  biriga 
aylandi.  Har  bir  foydalanuvchi  o‘zining  shaxsiy  ma’lumotlari,  moliyaviy  axboroti, 
ijtimoiy tarmoqlardagi hisoblari va elektron tizimlarga kirish huquqini parol yordamida 
himoya qiladi. Parollar – inson va tizim o‘rtasidagi birinchi xavfsizlik darvozasi bo‘lib, 
ularning kuchliligi va murakkabligi axborot xavfsizligi darajasini belgilab beradi. 
Biroq,  ko‘pchilik  foydalanuvchilar  hali  ham  oddiy,  tez  yodda  qoladigan 
parollardan  foydalanadi.  Bu  esa  parolni  “brutfors”  (brute-force)  yoki  “lug‘at” 
(dictionary attack) kabi avtomatlashtirilgan hujumlarga nisbatan zaif qiladi. Aynan shu 
nuqtada  kombinatorika  –  matematik  tarmoq  sifatida  –  parollar  himoyasida  beqiyos 
ahamiyat kasb etadi. 
Kombinatorika  parolning  barcha  mumkin  bo‘lgan  kombinatsiyalarini  tahlil 
qilish,  ularning  sonini  aniqlash,  ehtimollik  asosida  xavfsizlik  darajasini  baholash 
imkonini beradi. Masalan, 8 belgili parolda 26 ta lotin harfi, 10 ta raqam va 10 ta 
maxsus  belgidan  foydalanilsa,  ularning  umumiy  kombinatsiyalar  soni  milliardlab 
natijalarni beradi. Shu bois, kombinatorika nafaqat parol yaratishda, balki kriptografik 
tizimlarni loyihalashda ham asosiy matematik tayanch hisoblanadi. 
Mazkur maqolada parol xavfsizligida kombinatorika nazariyasining o‘rni, uning 
amaliy  qo‘llanilishi,  hisoblash  modellari  va  himoya  samaradorligini  oshirishdagi 
matematik yondashuvlar tahlil qilinadi.